Collectieve zelfbouw als krachtige aanvulling op het woningbouwsysteem

Met de handreiking krijgen gemeenten een praktische routekaart voor het realiseren van collectieve woonprojecten. Een woonvorm die sterk in opkomst is en een waardevolle aanvulling vormt op het bestaande woningaanbod.

Meer vraag naar woonvormen

De belangstelling voor collectief bouwen en wonen neemt in heel Nederland toe. Nog geen anderhalf jaar na de lancering hebben al 10.000 mensen zich aangemeld op CrowdBuilding.com, het startpunt voor samen bouwen en wonen. Bewoners starten steeds vaker CPO-initiatieven en wooncoöperaties om, in samenwerking met gemeenten, zelf passende woonvormen te realiseren die aansluiten bij belangrijke maatschappelijke vraagstukken:

• groei van eenpersoonshuishoudens
• vergrijzing en behoefte aan woonvormen met zorgnabijheid
• aandacht voor gemeenschapsvorming
• behoefte aan betaalbare woningen en het behouden van lokale jeugd
• behoefte aan duurzame bouw

“Geboren uit gemeenschapszin, gericht op het burgerinitiatief, op betaalbaarheid, verduurzaming en op langer zelfstandig thuis wonen. Het vormt precies de aanvulling op de reguliere bouwproductie waar onze tijd om vraagt”, verklaart voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade in het voorwoord van de RVO-handreiking.

Drenthe loopt voorop

Steeds meer Drenten starten daarom zelf een wooninitiatief, zoals een Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) of wooncoöperatie. De provincie Drenthe ziet collectief bouwen als een belangrijke aanvulling op het bestaande woningaanbod. Gedeputeerde Turenhout: “Door samen te bouwen, bouw je aan gemeenschappen. Ik ben trots dat Drenthe hierin koploper is met al ruim 60 lopende collectieve initiatieven. We merken dat er vraag naar is en bieden als provincie volop ondersteuning in de vorm van subsidies, een coördinator vanuit het Impulsteam Wonen en renteloze leningen.”

Handreiking en leergang voor gemeenten

De RVO-handreiking vormt een concreet hulpmiddel voor gemeenten die samen bouwen en wonen - nog beter - willen faciliteren. De handreiking bevat processtappen, juridische kaders, checklists en praktijkvoorbeelden die gemeenten helpen om projecten vanaf de start goed in te richten. Ook biedt het document handvatten voor financiering, grondtoewijzing en risicobeheersing.

Handreiking Collectief bouwen en wonen

Daarnaast ontwikkelde RVO samen met Anne van der Wiel (adviseur collectief wonen) en Nanke Hofstra (adviseur woningbouw) de leergang Collectief bouwen en wonen. Drenthe is de eerste provincie waar deze leergang wordt aangeboden. Vanaf februari 2026 kunnen gemeentelijke teams de opleiding volgen om de begeleiding van wooninitiatieven te professionaliseren.

Praktijkervaring van een Drents CPO-initiatief

Tijdens de inspiratiebijeenkomst deelden Harald Janson en Bart de Bruin van CPO Vereniging Starters Vledder Noord hun ervaringen uit de praktijk. Een vraag van het dorpsbelang over de woonbehoefte van jongeren bracht het balletje aan het rollen. Harald en Bart realiseerden samen met een groep bewoners negen betaalbare starterswoningen op een door de gemeente aangewezen locatie.

Het initiatief groeide uit tot een succesverhaal voor het behouden van lokale jeugd in een dorp. Een resultaat dat zonder steun van de provincie niet mogelijk was geweest. De Bruin: “De subsidie voor het voortraject gaf de doorslag. Je moet al veel kosten maken voordat je überhaupt een hypotheek kunt afsluiten. Dankzij de subsidie hadden we de zekerheid dat we door konden gaan.”

Panel belicht kansen voor versnelling

In een panelgesprek bespraken Mariska Nauta (BOKD), Wouter van der Kolk (Stichting Zo Willen Wij Wonen), Pieter Bijker (Bijker Advies) en Jan de Vries (Rabobank) kansen voor versnelling: neem collectieve zelfbouw op in het beleid en werk met elkaar samen. In Drenthe bewijst men dat dat werkt.

Dorpsbelangen peilen de behoeften, gemeenten reserveren ruimte voor CPO, en provinciale subsidies zorgen dat groepen het voortraject durven te starten. Banken bieden steeds meer financieringsmogelijkheden en procesbegeleiders helpen groepen door het hele traject heen.

Van der Kolk: “Met zijn allen zorgen we ervoor dat mensen steeds een stap verder komen. Heeft een groep net slecht nieuws gehad van de gemeente? Dan nodigen wij ze uit voor een gesprek met andere initiatieven. Geef ze energie waar het anders zou stranden.”

De Vries: “Als één van de vier G’s (groep, grond, geld, gemeente) ontbreekt, kom je niet verder. Maar als ze meebewegen, gaat het ineens hard.”

Meer lezen? Lees hier het sfeerverslag: Ecosysteem achter collectieve zelfbouw in Drenthe maakt verschil

CrowdBuilding verbindt kennis, mensen en partijen

Collectieve woonprojecten komen alleen van de grond wanneer alle schakels in het ecosysteem elkaar weten te vinden. Juist daar ligt volgens Freddie Aldershoff, partnership manager bij CrowdBuilding, de sleutel tot versnelling. “Het proces van idee tot sleutel duurt jaren en is niet altijd een lineaire route,” vertelde ze tijdens de bijeenkomst. “Waar begin je, wie heb je nodig, hoe maak je een ontwerp, vind je een locatie en financiering? Je moet het maar net weten.”

Door kennis, mensen en partijen bij elkaar te brengen, helpt CrowdBuilding initiatiefnemers om overzicht te krijgen en stappen te zetten. De Drentse aanpak laat zien wat er mogelijk wordt wanneer provincie, gemeenten, dorpsbelangen, procesbegeleiders, banken en bewoners vanaf het begin samenwerken: een beweging die zich steeds sneller door Nederland verspreidt.