Monden en wijken

In het Mondengebied zijn inmiddels vele kilometers kanalen gedempt en zijn veel bruggen en sluizen verdwenen. Door de lintbebouwing en bomenrijen is de kanalenstructuur echter nog goed herkenbaar. Bij Valthermond en Drouwenermond is de oorspronkelijke aansluiting op het Musselkanaal respectievelijk Stadskanaal nog aanwezig. Valthermond en Nieuw Buinen hebben een dubbele kanaalstructuur. In het laatste dorp ontstond rond 1870, mede vanwege de aanwezigheid van turf als brandstof en voldoende arbeidskrachten, een bloeiende glasindustrie die een grote welvaart meebracht. Dit uit zich nu nog in de aanwezigheid van statige boerderijen uit die tijd met rijkversierde voorgevels of voorhuizen en met ruim opgezette voorerven met name bestaande uit gras- en bloemperken, rododendrons en monumentale bomen, zoals de rode beuk. In de rest van het gebied was –nadat de turf was afgegraven- de aardappelindustrie de meest belangrijke industrie.

Gasselternijveen neemt in het gebied een bijzondere plaats in omdat – vanwege de ligging aan de bevaarbare Hunze - hier reeds vanaf de zeventiende eeuw turf kon worden afgevoerd. Hierdoor kon het zich ontwikkelen tot een in die tijd belangrijke haven.