Esdorpen

De esdorpen op de Hondsrug bevatten over het algemeen nog de structuur van dorp, es en heideveld, hoewel de heidevelden na 1900 ontgonnen, dan wel bebost zijn. De dorpen zijn in de loop der tijden gegroeid en hebben de nodige uit- en inbreidingen ondergaan, maar de typerende dorpsstructuur is nog aanwezig. De afwisseling van open- en gesloten ruimtes, de informele wegenstructuur en - plaatsing van bebouwing is nog goed herkenbaar. De traditionele boerderijen van het esdorpenlandschap, met hun laag doorlopende rieten kappen, hebben zich als type ontwikkeld vanuit hun vroegmiddeleeuwse voorgangers en staan in de oudere dorpskernen. Ze staan met hun werkgedeelte, de baander, naar de weg of de brink gericht. Paden lopen van hieruit naar de es en de hooilanden. Binnen dit systeem zijn geleidelijk de verdere dorpse functies gegroeid zoals woonhuizen, winkels, scholen en (ambachtelijke) bedrijvigheid. Ontginningsboerderijen en burgerwoningen langs de uitvalswegen zijn kenmerkend voor de periode van de heide-ontginningen.

De esdorpen langs de oostrand van de Hondsrug ontwikkelden in die periode vaak een lineaire uitbreiding langs deze rand. In de Late Middeleeuwen ontstonden langs de Hunze satellietnederzettingen van de dorpen op de Hondsrug, zoals Drouwenerveen, Gasselterboerveen en Gieterveen.